Powstanie Warszawskie

We wtorek, 1 sierpnia 1944 roku, o godz. 17.00 (określonej kryptonimem „W”, jak Wolność), wybuchło Powstanie Warszawskie. Było to jedno z najważniejszych, a zarazem najbardziej dramatycznych wydarzeń zapisanych na kartach historii miasta. Planowane na kilka dni, trwało ponad 2 miesiące. Jeśli chcesz uczcić pamięć o powstańcach weź udział w uroczystych obchodach 79. rocznicy powstania.

Powstańcy chcieli doprowadzić do wyzwolenia Stolicy spod okupacji hitlerowskiej przed przybyciem armii sowieckiej, a tym samym zapewnić Polsce suwerenność po zakończeniu wojny.
Oddziały powstańcze, chociaż liczne, ale bez odpowiedniego uzbrojenia stanęły do walki z regularną, w pełni zmilitaryzowaną armią niemiecką. Niestety, bez pomocy sojuszników nie miały szans na wygraną. Pomoc, na jaką liczyli, nigdy nie nadeszła. Powstanie zakleszczone między dwoma potężnymi armiami sowiecką i niemiecką powoli wykrwawiało się.
Los Warszawy, nazywanej przed wojną „Paryżem Wschodu”, został przypieczętowany rozkazem wydanym przez Heinricha Himmlera, który brzmiał: „Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców, Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób ma być stworzony zastraszający przykład dla całej Europy”.

Stolica Polski została zniszczona w blisko 85%, a mieszkańcy wypędzeni do obozów przejściowych i jenieckich.

• Powstanie trwało 63 dni
• do walki przystąpiło około 30 tysięcy żołnierzy Armii Krajowej z Okręgu Warszawskiego
• tylko 10 procent walczących było uzbrojonych
• po stronie niemieckiej do walki stanęło około 20 tysięcy w pełni uzbrojonych żołnierzy, którzy do dyspozycji mieli pancerne jednostki frontowe, artylerię i lotnictwo
• w Powstaniu poległo około 18 tysięcy Powstańców, a 25 tysięcy zostało rannych
• w Powstaniu zginęło około 150 tysięcy cywilów
• po kapitulacji z Warszawy wypędzono około 500 tysięcy mieszkańców
• ostatni strzał Powstania padł wieczorem 2 października 1944
• Powstanie Warszawskie było największym tego typu aktem oporu w okupowanej przez hitlerowców Europie

1 sierpnia – Wybuch Powstania Warszawskiego. O godzinie 13.50 na Żoliborzu, nieopodal pl. Wilsona, dochodzi do pierwszej walki Powstania. Godzina – 17.00 oficjalne rozpoczęcie Powstania Warszawskiego.
2 sierpnia – Powstańcy opanowują strategiczne punkty m.in. na Starym Mieście, w Śródmieściu, na Powiślu oraz na Czerniakowie.
5 sierpnia – „Czarna sobota” – masowe mordy ludności cywilnej na Woli.
20 sierpnia – zdobycie Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej tzw. PAST-y przy ul. Zielnej 37/39. W ręce Powstańców trafia około 115 niemieckich jeńców.
1 września – generalny szturm Niemców na Stare Miasto. Powstańcy ewakuują się kanałami do Śródmieścia i na Żoliborz.
2 września – w nocy z 1 na 2 września pociski czołgowe roztrzaskały kolumnę Zygmunta. Stare Miasto zostaje zdobyte przez hitlerowców. Walka w innych rejonach Warszawy trwała dalej.
10 września – Armia Czerwona rozpoczyna ofensywę na praskim brzegu Wisły.
18 września – 107 amerykańskich samolotów B-17 dokonuje największego zrzutu broni, amunicji, żywności oraz medykamentów. Niestety, Powstańcom udaje się odebrać tylko 20 procent zrzutu.
2 października – upadek Powstania. W Ożarowie został podpisany akt o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. Uznawał on Powstańców za pełnoprawnych jeńców wojennych, chronionych na mocy konwencji genewskiej i miał chronić cywilnych mieszkańców miasta przed odpowiedzialnością za wykroczenia przeciwko niemieckim zarządzeniom.
W ciągu następnych dni Powstańcy opuszczają miasto. Zostają przewiezieni do obozów jenieckich.
Natomiast cywilni mieszkańcy Warszawy zostają skierowani do obozów przejściowych m.in. w Pruszkowie, Ursusie, Włochach, Ożarowie. Niestety, ponad 100 tysięcy z nich trafia na przymusowe roboty do Rzeszy, a dalsze kilkadziesiąt do obozów koncentracyjnych.

Starówka i okolice

• Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych (ul. Sanguszki 1) – przez blisko miesiąc był to najbardziej na północ wysunięty punkt bronionej przez Powstańców Starówki. Ogrodzenie PWPW do dziś nosi ślady walk.

• Kościół sióstr Sakramentek pw. św. Kazimierza (Rynek Nowego Miasta 2) – w kościele mieścił się powstańczy szpital. Podczas jednego z nalotów, w świątyni poniosło śmierć ponad 1000 osób.

• Czołg-pułapka – 13 sierpnia 1944 roku Niemcy podsunęli walczącym Powstańcom swoistego „Konia Trojańskiego”. Przy barykadzie zamykającej wylot ul. Podwale na plac Zamkowy, Niemcy porzucili transporter ładunków Borgward. Powstańcy początkowo wzięli go za mały czołg i lekkomyślnie wjechali nim na staromiejskie uliczki.

Ok. godz. 18 podczas triumfalnego przejazdu pojazd eksplodował zabijając ok. 500 osób. Miejsce zdarzenia upamiętnia tablica (róg ul. Podwale i ul. Kilińskiego).

• Bazylika Archikatedralna pw. św. Jana Chrzciciela (ul. Świętojańska 8) – zacięte walki o katedrę trwały od 21 do 27 sierpnia. Nalot bombowy i zmasowany atak niemieckiej piechoty doprowadziły do kompletnego zniszczenia kościoła. W ścianę Katedry, od strony ul. Dziekanii, został wmurowany fragment gąsienicy wraz z informacją, że pochodzi ona z tzw. „goliata” (lekkie gąsienicowe transportery ładunku wybuchowego). Nie jest to jednak prawda. Gąsienica pochodzi prawdopodobnie z tzw. czołgu-pułapki, który eksplodował na ul. Kilińskiego 1.

• Kolumna Zygmunta III Wazy (plac Zamkowy) – najstarszy i najwyższy świecki pomnik, wzniesiony w 1644 roku z inicjatywy Władysława IV na cześć Zygmunta III Wazy, jego ojca, który przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy. Trzysta lat później pomnik został roztrzaskany, podczas ataku niemieckiego na Stare Miasto. Pierwotny trzon kolumny pochodzący z XVII w. oraz ten zniszczony w Powstaniu leżą tuż obok Zamku Królewskiego.

• Arsenał (ul. Długa 52) – w czasie Powstania Arsenał miał strategiczne znaczenie – bronił dostępu do Starówki od zachodu. Ponad rok przed wybuchem Powstania miało tu miejsce inne znane z historii wydarzenie tzw. „Akcja pod Arsenałem”, w trakcie, której uwolniono ponad 20 więźniów, przewożonych z siedziby gestapo przy al. Szucha na Pawiak. 23 sierpnia 1944 roku budynek został zbombardowany przez Niemców. Odbudowany po wojnie z wykorzystaniem ocalałych fragmentów, na których zachowały się ślady powstańczych walk, mieści Państwowe Muzeum Archeologiczne.

• Bazylika pw. Świętego Krzyża (ul. Krakowskie Przedmieście 3) – 6 września Niemcy wprowadzili do środka dwa „goliaty”. W wyniku eksplozji zapadło się sklepienie kościoła oraz spadła stojąca na balustradzie schodów, figura Chrystusa, dźwigającego krzyż z napisem „Sursum corda” (W górę serca).

Centrum

• Ogrodzenie szpitala dziecięcego (ul. Kopernika 43) – w 1944 roku działał tu szpital polowy AK. Siostry szarytki udzielały pomocy zarówno Powstańcom jak i żołnierzom niemieckim. Pamiątką po Powstaniu jest podziurawione pociskami ogrodzenie szpitala.

• Staroświecki Sklep Wedla (ul. Szpitalna 8) – mieszczący się w domu Emila Wedla – przedwojennego producenta czekolady. W czasie Powstania w piwnicach domu schronienie znalazło wielu okolicznych mieszkańców. Działała tu również radiostacja. Dziś podobnie jak przed wybuchem wojny znajduje się tu stylowy sklep firmowy oraz pijalnia czekolady.

• Palladium (ul. Złota 7/9) – kino otwarte w 1937 roku, przetrwało wojnę i pełniło swoją funkcję aż do roku 2000.

W czasie okupacji Niemcy zmienili nazwę na „Helgoland”. Po przejęciu tego kina przez Powstańców, wyświetlano w nim powstańcze kroniki pt. „Warszawa Walczy”. Obecnie znajduje się tu klub muzyczny i teatr.

• Prudential (pl. Powstańców Warszawy 9) – przed wojną był to najwyższy budynek w Polsce i jeden z najwyższych w Europie. Już 1 sierpnia został zdobyty przez Powstańców, a na jego szczycie zawieszono polską flagę uszytą z prześcieradła i czerwonej poszewki na poduszkę. Poważnie uszkodzony w trakcie powstańczych walk został odbudowany w socrealistycznym stylu. Obecnie w budynku znajduje się hotel.

• Budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej – PAST (ul. Zielna 37) – w czasie Powstania, ze względu na swoje położenie i wysokość (drugi co do wysokości w przedwojennej Warszawie), budynek miał strategiczne znaczenie. Do 20 sierpnia 1944 roku był rękach Niemców, którzy stąd mogli łatwo obserwować oraz ostrzeliwać Śródmieście Północne. Po zaciętych walkach Powstańcom ostatecznie udało się zdobyć gmach. Był to jeden z największych sukcesów militarnych Powstania. Na pamiątkę tamtych wydarzeń na dachu umieszczono znak Polski Walczącej.

Inne

• Dworzec Gdański (ul. Zygmunta Słomińskiego 6) – walki o Dworzec Gdański uznawane są za najbardziej krwawy bój Powstania. W ciągu dwóch nocy z 20/21 i z 21/22 sierpnia w przeprowadzonych przez Powstańców szturmach zginęło blisko 500 żołnierzy AK. Dziś wydarzenia tamtych dni upamiętnia rzeźba przedstawiająca młodą kobietę pochylającą się nad powstańczą mogiłą.

• „Zieleniak” (ul. Grójecka 95) – na początku Powstania Warszawskiego na targu wokół dzisiejszej Hali Banacha Niemcy zorganizowali punkt zborny dla wygnanych z domów mieszkańców Ochoty. Po kilku dniach oczekiwania na transport do Pruszkowa więźniowie zaczęli umierać z głodu i wycieńczenia.

• Aleja Niepodległości 227/233 – w tym domu, od 21 sierpnia 1943 roku, ukrywał się Władysław Szpilman – wybitny

kompozytor i pianista. Następnie przeniósł się na strych domu przy ul. Sędziowskiej 2, gdzie przebywał kolejne trzy miesiące, aż do 17 stycznia 1945. Przeżył dzięki pomocy niemieckiego oficera kpt. Wilma Hosenfelda. To właśnie na kanwie tych wydarzeń powstał film Romana Polańskiego pt. „Pianista”.

Muzeum Powstania Warszawskiego

Muzeum, mieszczące się w budynku elektrowni tramwajowej, zostało otwarte w 60. rocznicę wybuchu walk o Warszawę.
Jest wyrazem hołdu dla warszawiaków, którzy walczyli i ginęli za wolną Polskę i jej Stolicę. Ekspozycja oddaje atmosferę powstańczej Warszawy, pokazuje nie tylko militarne dzieje 63 dni walk, ale także życie codzienne ludności cywilnej. Jedną z licznych atrakcji Muzeum jest replika samolotu bombowego Liberator B-24J.

ul. Grzybowska 79
www.1944.pl

Izba Pamięci przy Cmentarzu Powstańców Warszawy

Upamiętnia dziesiątki tysięcy cywilnych mieszkańców stolicy zamordowanych przez Niemców w masowych egzekucjach w 1944 roku. W niedużej Sali Historii obejrzysz multimedialną wystawę przestawiającą losy Cmentarza Powstańców Warszawy, największej wojennej nekropolii w Polsce oraz opiekującego się nim komitetu. Główna ekspozycja prezentowana w Sali Świadectw to olbrzymia mapa miasta z tysiącami wbitych w nią, czerwonych szpilek. Wskazują one miejsca egzekucji, tymczasowych pochówków i ekshumacji ofiar. W przyszłości zastąpi ją multimedialna instalacja Krzysztofa Wodiczki, artysty wizualnego i wykładowcy Harvard Graduate School of Design, oparta na rozmowach z osobami, które przeżyły traumę powstania.
Po dwóch stronach budynku stoi Mur Pamięci. Na przytwierdzonych do niego 62 tysiącach mosiężnych tabliczek znajdują się nazwiska zidentyfikowanych do tej pory ofiar Powstania. Pozostałe 30 tysięcy wciąż czeka na uzupełnienie.

ul. Wolska 168
izbapamieci.muzeumwarszawy.pl

Wystawa stała w siedzibie Związku Powstańców Warszawskich

Nowoczesna ekspozycja prezentowana w miejscu, gdzie od 30 lat spotykają się uczestnicy Powstania Warszawskiego. Obejrzysz na niej filmowe relacje osób wspominających walkę sprzed kilkudziesięciu lat, tragiczne losy w PRL i czasy, kiedy to miejsce stało się domem powstańców. Wspomnieniami dzielą się m.in. generał Zbigniew Ścibor-Rylski, założyciel Związku oraz Wanda Traczyk-Stawska, propagatorka przywrócenia pamięci o cywilnych ofiarach Powstania. Wśród eksponatów obejrzysz m.in. skórzaną aktówkę generała Zbigniewa Ścibora-Rylskiego oraz wielkoformatowe zdjęcia prezentujące powstańcze realia. Wstęp jest bezpłatny.

ul. Długa 22
www.powstanie1944.pl

Kopiec Powstania Warszawskiego

Ma wysokość ok. 120 m. Został usypany w latach 1946–1950 z gruzów Warszawy. Wzgórze stało się warszawskim panteonem, bo wraz z gruzem trafiły tu szczątki poległych w Powstaniu Warszawiaków. W 50. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego (w 1994 roku) – byli żołnierze Armii Krajowej ustawili na szczycie 15-metrowy znak Polski Walczącej. Na Kopiec Powstania prowadzą najdłuższe schody w Warszawie – mają 400 stopni i 40 podestów.

Pomnik Bohaterów Powstania

Pomnik upamiętnia tysiące bohaterów Powstania Warszawskiego 1944 roku. Składa się z dwóch części. Pierwsza z nich przedstawia powstańców wybiegających spod pylonu (podpora mostu), druga część wchodzących do kanałów. Na placu Krasińskich, znajduje się właz do kanału, którym oddziały powstańcze oraz mieszkańcy Starówki uciekali przed Niemcami.

Plac Krasińskich

Pomnik „Kobietom Powstania Warszawskiego”

Znajduje się w rejonie, w którym trwały ciężkie i brutalne walki. Upamiętnia bohaterstwo uczestniczek powstania służących jako żołnierze, sanitariuszki czy łączniczki, jak i dramat tysięcy warszawianek, na różne sposoby dotkniętych koszmarem wojny. Trzy sylwetki kobiet w różnym wieku trzymają się za dłonie w geście bliskości i solidarności. Na ramieniu środkowej postaci możesz wypatrzyć charakterystyczną powstańczą opaskę. Głazy umieszczone wokół pomnika symbolizują zburzone miasto.

Plac Krasińskich

Pomnik Małego Powstańca

Rzeźba kilkuletniego chłopca w za dużym hełmie, upamiętniająca bohaterskie dzieci biorące udział w Powstaniu Warszawskim. Odsłonięcia pomnika dokonał harcerz powstaniec doc. dr J. Świderski – lekarz kardiolog, w czasie Powstania 14-letni łącznik „Lubicz” w batalionie „Gustaw” AK.

ulica Podwale

Murale

Współcześni artyści oddają hołd Powstańcom również za pomocą sztuki nowoczesnej – dlatego też warto zajrzeć do Ogrodu Różanego na terenie Muzeum Postania Warszawskiego. Możemy zobaczyć tam prace m.in. Wilhelma Sasnala czy Henryka Chmielewskiego znanego bardziej jako Papcio Chmiel. Inne zostały namalowane m.in. na ścianie plebanii kościoła Nawiedzenia NMP na Nowym Mieście, murze stadionu klubu sportowego „Polonia” na ulicy Konwiktorskiej.

Zobacz także: