Praga Północ
Praga Północ znajduje się na terenie historycznej osady Praga, której nazwa pochodzi od wyprażonego, czyli wypalonego lasu. Osada, a potem miasto, na prawym brzegu rzeki zachowała swoją odrębność od Warszawy aż do roku 1791. Od samego początku Praga była dzielnicą handlową, która zaopatrywała lewobrzeżną część miasta we wszystkie niezbędne produkty. Takie oblicze dzielnica ta zawdzięczała między innymi licznej, trudniącej się kupiectwem, mniejszości żydowskiej.
Pod koniec XIX i na początku XX wieku drewniana niegdyś Praga zaczęła przekształcać się w dzielnicę murowaną. Wybudowane wówczas czynszowe kamienice, należały w dużej mierze do gospodarnych i dbających o swoje nieruchomości Żydów. Niemniej rozwój gospodarczy postępował tu znacznie wolniej niż po lewej stronie Wisły, a przestępczość, związana m.in. z biedą, przyczyniała się do złej opinii o tej części miasta. W 1940 roku, po przesiedleniu Żydów do getta, opustoszałe domy zaczęli zajmować ubodzy mieszkańcy Warszawy i okolic. W odróżnieniu do lewobrzeżnej Warszawy dzielnica prawie uniknęła zniszczeń w czasie II wojny światowej, dzięki czemu zachowała przedwojenną zabudowę i swój charakter. Po wojnie przesiedlono do niej mieszkańców Warszawy z niższych klas społecznych oraz tak zwany element z bardziej reprezentacyjnych dzielnic. Praga szybko stała się zaniedbanym miejscem o wysokiej przestępczości i przez wiele lat miała opinię gorszej niż lewobrzeżna Warszawa.
Na szczęście zła sława dzielnicy odeszła już w niepamięć i dziś Praga przyciąga turystów malowniczymi, naznaczonymi upływem czasu kamienicami, oryginalnymi lokalami gastronomicznymi, miejskim folklorem i zupełnie innym tempem życia niż Warszawa lewobrzeżna. Brytyjski dziennik „The Independent” umieścił ją nawet w dziesiątce „najfajniejszych i najbardziej obiecujących dzielnic w Europie”. Wybierz się na spacer brukowanymi ulicami i odkrywaj niesamowite zaułki tej oryginalnej dzielnicy.
Oprócz starej Pragi i nieco później założonej Nowej Pragi dzielnica obejmuje również tereny położonej na wschód od nich Szmulowizny oraz znajdującej się na północy Pelcowizny.
Niewykluczone, że pytając o drogę starszych lokalsów usłyszysz „warsiawską nawijkę”, charakterystyczną gwarę, która tu zachowała się tutaj najlepiej.
Stara Praga – Plac Wileński i okolice
Stara Praga, jak sama nazwa wskazuje, jest najstarszą częścią dzielnicy Praga Północ. Znajduje się w obrębie ulic: Radzymińskiej, Markowskiej, Sokolej, Zamoście i brzegów Wisły. Swój spacer zacznij od placu Wileńskiego, znajdującego się na skrzyżowaniu ulic Targowej i alei „Solidarności”. Najszybciej dojedziesz tam II linią metra, wysiadając na stacji Dworzec Wileński lub tramwajem od strony stacji Metro Ratusz Arsenał (I linia metra). Jeśli rozejrzysz się wokoło, to zobaczysz, że nad placem góruje wielka cerkiew. Jest to Sobór metropolitalny Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny – jedna z kilku świątyń prawosławnych w Warszawie. Została zbudowana w latach 1867-1869 na wzór cerkwi kijowskich. Służyła ona społeczności rosyjskiej, która w XIX wieku licznie zamieszkiwała Pragę, a po odzyskaniu niepodległości przeszła na własność Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Jeśli jesteś w tym miejscy przed godziną 12.00, to przejdź na drugą stronę alei „Solidarności”. Na skrzyżowaniu z ulicą Jagiellońską stoi zabytkowy budynek renomowanego liceum Władysława IV. Codziennie, w samo południe, usłyszysz tu zawadiacki refren przedwojennej praskiej piosenki „Chodź na Pragie”. A jeśli chcesz zobaczyć, jak wyglądała kapela praska grająca takie szlagiery, to idź ulicą Jagiellońską, a następnie skręć w prawo w ulicę Kłopotowskiego. Dojdziesz do Pomnika Praskiej Kapeli Podwórkowej. Aby poczuć klimat czasów PRL-u przejdź kilkaset metrów, na ulicę Floriańską 14, gdzie znajduje się bar mleczny „Rusałka”. Jego obsługa i wystrój nie zmieniły się od lat, na ścianach króluje boazeria, na stolikach są ceraty w żółto-białą kratę, a menu jest ułożone z drobnych kafelków. Tuż obok wznosi się neogotycka katedra pod patronatem św. Michała Archanioła i św. Floriana Męczennika, wzniesiona na przełomie XIX i XX wieku.
Stara Praga – na zachód od ulicy Targowej
Aby kontynuować spacer, wróć do pomnika kapeli podwórkowej. Stojąc przy nim na pewno zwrócisz uwagę na budynek z tęczową elewacją. To dawny dom towarowy, a obecnie siedziba Urzędu Skarbowego. Po przeciwnej stronie ulicy Jagiellońskiej zobaczysz budynek Kina Praha. Jego fasadę zdobi 12 płaskorzeźb przestawiających najbardziej rozpoznawalnych polskich aktorów, których kariera związana była z Warszawą. Piękna secesyjna kamienica, którą widzisz po drugiej stronie skrzyżowania ulic Jagiellońskiej i Okrzei, to odnowiony niedawno Dom pod Sowami.
Teraz przejdź ulicą Okrzei w kierunku Wisły, a następnie skręć na północ w stronę ulicy Kłopotowskiego. Pod numerem 1/3 znajduje się ciekawy, klasycystyczny budynek, wybudowany w 1824 roku według projektu Antonia Corazziego. Jest to dawna komora wodna, gdzie pobierano opłaty za przejazd mostem łączącym Pragę ze Starym Miastem. Zwróć uwagę na płaskorzeźbę Neptuna na fasadzie tego budynku.
Następnie idź ulicą Kłopotowskiego w kierunku ulicy Targowej. Po drodze znajdziesz trzy ciekawe obiekty świadczące o licznej społeczności Żydów zamieszkującej Pragę przed II wojną światową. Przy skrzyżowaniu ulic Kłopotowskiego i Jagiellońskiej, na terenie obecnego ogródka przedszkolnego, do lat 60. XX wieku stała okrągła Synagoga Praska. Po rozebranej budowli pozostała widoczna w tym miejscu górka. Obok, pod adresem Kłopotowskiego 31, po dziś dzień znajduje się budynek mykwy, czyli rytualnej łaźni żydowskiej. Kawałek dalej, w budynku obecnego Teatru Baj przy ulicy Jagiellońskiej 28, w okresie międzywojennym działał Żydowski Dom Wychowawczy.
Stara Praga – na wschód od ulicy Targowej
Przejdź na drugą stronę ulicy Targowej i idź nią w prawo. Pod numerem 50/52 znajdują się trzy kamienice. Mały, piętrowy dom najbliżej bramy Bazaru Różyckiego, jest najstarszym istniejącym do czasów obecnych budynkiem mieszkalnym Pragi. Zbudowano go w latach 1818-1819. Dwie sąsiadujące kamienice są młodsze i powstały w latach 60. XIX wieku. W wyremontowanych budynkach działa obecnie Muzeum Warszawskiej Pragi, gdzie dowiesz się więcej o historii tej dzielnicy. Tutaj znajduje się też oryginalne, żydowskie pomieszczenie modlitewne z zachowanymi polichromiami.
Teraz wejdź na chwilę na teren Bazaru Różyckiego, słynnego targowiska otwartego w 1882 roku, gdzie nadal działa część straganów. W latach powojennych, gdy wiele towarów było niedostępnych w sklepach, tutaj można było kupić dosłownie wszystko. Po upadku komunizmu handel przeniósł się na dawny Stadion Dziesięciolecia, ale legenda bazaru pozostaje żywa do dziś, a na temat jego przyszłości trwają dyskusje.
Kulinarną część spaceru rozpocznij skręcając z Targowej w ulicę Ząbkowską. Tutaj bowiem, w starych kamienicach, działa wiele kultowych knajp, w tym słynne: W Oparach Absurdu i Łysy Pingwin. Na początek skosztuj jednak klasycznych potraw barów mlecznych w Barze Ząbkowskim na rogu Ząbkowskiej i Targowej. Kiedyś to Bazar Różyckiego słynął ze sprzedawanych prosto z garnków pyz i flaków, dziś poczujesz ich smak w lokalu Pyzy, Flaki Gorące na ulicy Brzeskiej 29/30. Podawane ze słoika smakują tak, jak przed laty.
Pokrzepiony praskimi przysmakami zajrzyj w bramy kamienic przy Ząbkowskiej i Brzeskiej. Prawie na każdym podwórku znajdziesz tu kapliczki, o które od pokoleń dbają lokalni mieszkańcy. Powstały one podczas okupacji niemieckiej i stanowiły wtedy miejsce modlitw oraz pocieszania w trudnych czasach. Do dziś na Pradze przetrwało około 100 z nich. Stare, zaniedbane podwórka i fasady kamienic to również nieskończona inspiracja do robienia fotografii. W tym celu wstąp też na podwórko przy Ząbkowskiej 13, gdzie w domu zbudowanym w latach 1886-1870 zobaczysz unikalną drewnianą galerię, z której wchodzi się do mieszkań na pierwszej kondygnacji.
Szmulowizna
Idź ulicą Ząbkowską w kierunku wschodnim. Gdy miniesz poprzeczną ulicę Markowską znajdziesz się na Szmulowiźnie, zwanej potocznie Szmulkami. Teren ten zawdzięcza swoją nazwę właścicielowi tych gruntów, bogatemu żydowskiemu kupcowi Szmulowi Zbytkowerowi, który był jednym z protegowanych ostatniego króla Polski – Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Pod koniec XIX wieku na terenie tym rozwinął się przemysł, a jednym z najważniejszych zakładów była otwarta w 1897 roku przy ulicy Ząbkowskiej Wytwórnia Wódek Koneser. Tutaj produkowano tak znane marki jak „Żytnia”, „Luksusowa”, „Siwucha” i „Żubrówka”. Wejdź na teren Konesera aby zobaczyć wspaniały przykład rewitalizacji obiektu przemysłowego. Koniecznie odwiedź, mieszczące się w dawnej destylarni, Muzeum Polskiej Wódki, gdzie poznasz historię naszego narodowego trunku i skosztujesz rozmaitych rodzajów wódki.
Dalej za Koneserem ulica Ząbkowska przechodzi w ulicę Kawęczyńską. Idąc nią trafisz na jeden z dwóch ostatnich drewnianych domów na Pradze. Jest to Oficyna Burkego przy Kawęczyńskiej 26. Przylegający do murowanej kamienicy niepozorny budynek z 1900 roku był zamieszkały do 2016 roku, kiedy to rozpoczął się jego remont. Idąc dalej ulicą Kawęczyńską trafisz do Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego, zbudowanej na wzór bazyliki św. Pawła za Murami w Rzymie. Nie przegapisz jej, gdyż jest to wielka i dominująca nad całymi Szmulkami budowla.
Teraz idź w kierunku ulicy Kijowskiej, skręć w nią w prawo, w kierunku Targowej. Około kilometra stąd, pod numerem 11, zobaczysz najdłuższy budynek Pragi. Półkilometrowy blok mieszkaniowy zwany jest Jamnikiem, Deską lub Mrówkowcem. Kiedy powstał tu w 1972 roku miał ponoć zasłonić najbardziej zaniedbaną część Szmulek przed oczami podróżnych, wychodzących z pobliskiego Dworca Wschodniego.
Nowa Praga – ulica Stalowa i okolice
Wróć ulicą Targową do Placu Wileńskiego, przy którym znajduje się monumentalny budynek z lat 30. XX wieku, należący do Polskich Kolei Państwowych. Jesteś na Nowej Pradze. Jej początki sięgają 1860 roku, gdy przedsiębiorca Ksawery Konopacki zakupił w celach inwestycyjnych nieużytki graniczące ze Starą Pragą. Z biegiem lat rozrastała się, przyciągając nowych mieszkańców i zakłady przemysłowe.
Przejdź ulicą Wileńską i skręć w Inżynierską. Po lewej stronie, pod numerem 3, stoi wielki ceglany budynek z napisem TOW.AKC.A WRÓBLEWSKI I SKA. Wejdź w bramę, aby zobaczyć malownicze magazyny dawnej firmy przewozowej. Po przeciwległej stronie ulicy, pod numerem 6, znajduje się budynek przedwojennej zajezdni tramwajowej. Wcześniej w jego miejscu znajdował się drewniany budynek, z którego w 1866 roku wyjechał pierwszy tramwaj konny w stolicy.
Ulicą Inżynierską dojdziesz do ulicy Stalowej, która do dziś wygląda niemal tak samo, jak przed wojną. Zwróć uwagę na kamienicę pod numerem 1 i tablicę poświęcona jej lokatorowi – Stefanowi Wiecheckiemu. Autor zasłynął z felietonów pisanych charakterystyczną warszawską gwarą, którą wciąż można usłyszeć tylko na Pradze. Ulica Stalowa stanowi tło do wielu produkcji filmowych, tutaj kręcono między innymi słynnego „Pianistę” Romana Polańskiego. Równoległa do Stalowej, wąska i klimatyczna ulica Mała, była planem do kilku polskich filmów powojennych – „Dziewczęta z Nowolipek”, „Kolumbowie” czy „Korczak”.
Idź dalej Stalową do skrzyżowania z ulicą Środkową, skręć w lewo i zatrzymaj się przy budynku pod numerem 9. Jest to drugi zachowany do dziś drewniany dom na Pradze. Wybudowany w roku 1879 przeszedł ostatnio generalny remont. Początkowo działał w nim Sąd Grodzki, a potem schronisko dla sierot. Przy ulicy Środkowej znajdziesz też Pałacyk Ksawerego Konopackiego z lat 60. XIX wieku. Dom założyciela Starej Pragi został niedawno gruntownie odnowiony i przeznaczony na dom kultury. Przejdź na drugą stronę ulicy Środkowej, a na ścianie budynku z numerem 17 zobaczysz jeden z najciekawszych stołecznych murali – „Fight Club” autorstwa Conora Harringtona.
Co dalej? Zachęcamy Cię do samodzielnego odkrywania tajemnic Nowej Pragi, starych budynków, warsztatów, murali… Może dotrzesz też do krzyża przy ulicy Wileńskiej, upamiętniającego zamordowanie w 1795 roku szlachcianki Rozalii Zamoyskiej. Na koniec, po takiej ilości wrażeń, wpadnij do barów i klubów w podwórku przy ulicy 11 Listopada 22. Zimne napoje oraz dużą dawkę muzyki serwują tu takie lokale jak Hostel Fabryka, Chmury, Hydrozagadka oraz Skład Butelek.
Nowa Praga – powojenna rozbudowa
Na zachód od ulicy 11 listopada po II wojnie światowej powstały osiedla różniące się wyglądem od starej zabudowy Pragi. Charakteryzują się one przemyślaną koncepcją i przyjazną dla mieszkańców architekturą. Spacer po tych okolicach zacznij w kwadracie ulic: Targowa – Cyryla i Metodego – Jagiellońska – Ratuszowa, gdzie tuż po wojnie, w latach 1948-1952, wybudowano osiedle Praga I. Wpisane do rejestru zabytków, swoją koncepcją nawiązuje jeszcze do czasów przedwojennego modernizmu i funkcjonalizmu. Najciekawszym budynkiem jest tutaj „falujący dom” przy ulicy Targowej 83.
Zagłębiając się dalej w ten zakątek Pragi trafisz zapewne na plac Hallera – jest to cześć osiedla Praga II, wybudowanego w latach 1952-1956. Podłużny, zadbany centralny plac otoczony jest 7-pietrowymi budynkami w stylu socrealistycznym. Tutejsze domy, w przeciwieństwie do innych wzniesionych w tym stylu, pozbawione są jednak ozdobnych płaskorzeźb. W czasach PRL osiedle to było uważane za komfortowe, o czym świadczyły dobrze zaopatrzone sklepy, restauracje i kina. Obecnie to również bardzo popularne miejsce do zamieszkania, a splendoru dodaje mu, sprowadzona na plac z samego Ciechocinka, tężnia solankowa.
Zieleń i natura
Czas już zakończyć nasz długi spacer po Pradze Północ. Prawdopodobnie zauważyłeś, że jest to dzielnica o zwartej zabudowie, gdzie zieleń można spotkać na niewielkich skwerkach i trawnikach. Wyjątkiem jest tutaj teren Ogrodu Zoologicznego, sąsiadujący z nim Park Praski oraz lasy łęgowe nad Wisłą. Opuszczając plac Hallera przejdź zatem na drugą stronę ulicy Jagiellońskiej i idź w kierunku ulicy Ratuszowej. Po drodze wstąp do XVII-wiecznego barokowego Kościoła Matki Bożej Loretańskiej. Znajduje się tam najstarsza gotycka rzeźba w Warszawie, przedstawiająca Matkę Bożą.
Potem skręć w ulicę Ratuszową i idź w kierunku Wisły. Jeśli chciałbyś zwiedzić pobliskie ZOO, to zarezerwuj sobie kilka godzin, gdyż atrakcji jest tam bez liku. Jeśli masz ochotę na relaks w Parku Praskim, to skręć w lewo. My jednak polecamy udać się prosto nad Wisłę, gdzie odpoczniesz w jednym z plażowych klubów, pospacerujesz ścieżkami wśród dzikich nadrzecznych lasów lub usiądziesz na wiślanym piasku, podziwiając panoramę Starego Miasta po drugiej stronie rzeki.
Zobacz także:
