Śródmieście – część pierwsza

Śródmieście to najbardziej „wielkomiejska” dzielnica Warszawy, ale chyba też najbardziej zróżnicowana – tutaj znajduje się zarówno historyczna Starówka, jak i pełne drapaczy chmur „city”. Ta tętniąca życiem dzielnica obfituje w atrakcje turystyczne, dlatego też na potrzeby naszego przewodnika, aby móc szerzej opisać poszczególne miejsca, dzielimy Śródmieście na dwie części: północną i południową. Granicą między nimi są Aleje Jerozolimskie.

Z tą częścią Śródmieścia, a szczególnie Starym Miastem, związane są wszystkie ważniejsze daty w historii Warszawy – od jej powstania na przełomie XIII i XIV wieku, poprzez przeniesienie tu stolicy Polski w 1596 roku, potop szwedzki, utratę i odzyskanie przez Polskę niepodległości po Powstanie Warszawskie. Każdy etap odcisnął piętno na dzisiejszym wyglądzie dzielnicy i jej zabytkach, a zniszczenia z czasów II wojny światowej prawie pozbawiły ją wcześniejszej zabudowy.

Śródmieście kojarzy się z centrum miasta. Ale gdzie dokładnie ono się znajduje? Czy jest to Stare Miasto, plac Defilad, a może „patelnia”, czyli placyk przed stacją metra Centrum? Obecnie nie ma jednego miejsca, które bezdyskusyjnie można nazwać centrum Warszawy, a jego lokalizacja zmieniała się również na przestrzeni dziejów. Najstarsze, historyczne centrum Warszawy, znajdowało się na Rynku Starego Miasta. Potem przeniosło się na Plac Teatralny, gdzie w Pałacu Jabłonowskich od 1817 roku znajdował się ratusz. Po wybudowaniu w 1845 roku Dworca Wiedeńskiego na rogu ulicy Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich centrum przesunęło się w okolice placu Wareckiego (dziś Placu Powstańców Warszawy). W 1955 roku, gdy otwarty został Pałac Kultury i Nauki, główny punkt miasta znalazł się już w jego otoczeniu. Mamy nadzieję, że w trakcie spaceru z naszym przewodnikiem odkryjesz własne centrum Warszawy. Zapraszamy na ciekawą, zróżnicowaną wyprawę.

Stare i Nowe Miasto

Swój spacer zacznij na Starym Mieście, a najlepiej na Placu Zamkowym, gdzie dojedziesz tramwajem ze stacji metra Ratusz Arsenał. Na plac, położony na szczycie skarpy warszawskiej, wejdziesz wtedy kamiennymi schodami lub wjedziesz schodami ruchomymi, zbudowanymi pod koniec lat 40. XX wieku. Twoim oczom od razu ukaże się Kolumna Zygmunta – jeden z symboli Warszawy. O wielowiekowej historii tego zabytku świadczą dwa pierwotne trzony kolumny, które można zobaczyć obok południowej ściany Zamku Królewskiego. Starszy z nich ma blisko 380 lat! Na nowej kolumnie posąg króla Zygmunta III Wazy postawiono w 1949 roku. Na skraju placu stoi Zamek Królewski. Siedzibę wielu polskich królów i miejsce uchwalenia Konstytucji 3 maja zniszczono podczas II wojny światowej. Zamek został odbudowany dopiero w latach 1971-1984.

Aż trudno uwierzyć, że prawie całe Stare Miasto jest również rekonstrukcją. Tak doskonałą, że zostało umieszczone na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Odkrywaj kolorowe kamienice stojące wzdłuż brukowanych ulic i odwiedź Rynek Starego Miasta z pomnikiem Syrenki. Udaj się też do Muzeum Warszawy, znajdującego się w oryginalnych, ocalałych kamienicach.

Na północnym skraju miejskich murów znajduje się Barbakan, czyli ufortyfikowana brama miejska. Przejdź przez nią, a znajdziesz się na Nowym Mieście – części Starówki, wybudowanej na przełomie XIV i XV wieku. Tu również większość kamienic została odbudowana po II wojnie światowej. W jednej z nich, przy ulicy Freta 16, znajduje się Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie. Spośród innych atrakcji tej części miasta wymienić trzeba, leżący u podnóża skarpy Multimedialny Park Fontann, który słynie z wieczornych, kolorowych pokazów.

Wzdłuż Traktu Królewskiego: Krakowskie Przedmieście

Trakt Królewski to trasa łącząca trzy królewskie rezydencje w Warszawie: Zamek Królewski, Łazienki Królewskie i Pałac w Wilanowie. Na terenie północnej części Śródmieścia trakt przebiega ulicami Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat. Atrakcji turystycznych zlokalizowanych w bliskiej odległości od tych ulic jest bez liku, więc przedstawimy Ci tylko te największe.

Zaczynając przechadzkę Krakowskim Przedmieściem, koniecznie wejdź na wieżę kościoła św. Anny, aby podziwiać wspaniałe panoramy: Starego Miasta, centrum z drapaczami chmur i doliny Wisły. Następnie zapraszamy na spacer pobliską ulicą Kozią. Cicha uliczka, rzadko odwiedzana przez turystów, zaprowadzi cię do wyjątkowego Muzeum Karykatury, prezentującego zbiory dzieł satyrycznych. Tuż za muzeum znajduje się niewielki park, a w nim ukryty budynek z innej epoki – powojenny, modernistyczny blok, którego mieszkania były przeznaczone dla uprzywilejowanych urzędników PRL. Jego bryła zachwyca do dziś.

Ulica Kozia kończy się w okolicach pomnika Adama Mickiewicza i znajdującego się obok kościoła pw. Wniebowzięcia NMP i Świętego Józefa. Co ciekawe, jest to jedna z niewielu świątyń w tej okolicy, która niezniszczona przetrwała II wojnę światową. W pobliżu zobaczysz też Pałac Prezydencki i dwa słynne hotele: Europejski oraz Bristol.

Z tyłu za hotelem Europejskim znajduje się wielki, wyłożony kamiennymi płytami, plac Piłsudskiego. Tutaj, w arkadach zniszczonego w czasie II wojny światowej Pałacu Saskiego, znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza. Obecnie trwają prace nad odbudową Pałacu Saskiego, więc już niedługo wygląd tego miejsca ulegnie radykalnej zmianie. Pójdź kawałek dalej i przespaceruj się też po Ogrodzie Saskim. Odpocznij tu chwilę przy wielkiej fontannie, będącej dziełem włoskiego architekta Henryka Marconiego.

Spośród wielu kościołów przy Krakowskim Przedmieściu najważniejszym jest Bazylika Świętego Krzyża. Łatwo ją rozpoznasz po figurze Chrystusa niosącego krzyż. We wnętrzu kościoła znajduje się prawdziwy skarb – zamurowane serce Fryderyka Chopina.

Wzdłuż Traktu Królewskiego: Nowy Świat

Idąc na południe Krakowskim Przedmieściem trafisz na ulicę Nowy Świat, gdzie odpoczniesz w jednej z restauracji z ogródkiem. Jeśli jesteś tutaj w okresie świątecznym, to na pewno zachwyci cię iluminacja ciągnąca się Traktem Królewskim aż do Starówki. Dodatkowo, w letnie weekendy i w okolicach Bożego Narodzenia, Trakt Królewski od Ronda de Gaulle’a do Starego Miasta wyłączony jest z ruchu samochodowego i staje się wtedy licznie uczęszczaną trasą spacerową.

Spacerując Nowym Światem koniecznie skręć w ulicę Ordynacką, którą dojdziesz do pałacu zwanego Zamkiem Ostrogskich. Mieści się tu Muzeum Fryderyka Chopina, prezentujące między innymi oryginalny fortepian, na którym grał najsłynniejszy polski kompozytor.
Wróć ulicą Ordynacką na Nowy Świat. Po drugiej stronie ulicy, przy Wareckiej, znajdziesz wejście do kanału, którym na początku września 1944 roku powstańcy warszawscy ewakuowali się z pobliskiej Starówki.

Zbliżając się do końca Nowego Światu skręć w jedną z bram po wschodniej stronie ulicy. To przejście do zupełnie innego świata – „pawilonów”, czyli dawnych punktów usługowych, przerobionych na knajpki i bary. Niedaleko, na ścianie domu przy ulicy Nowy Świat 18/20, zobaczysz mural przedstawiający Korę – wokalistkę zespołu Maanam. Za sprawą wkomponowanego w niego, żywego drzewa obraz zmienia się wraz z każdą porą roku.

Nasz spacer tym odcinkiem Traktu Królewskiego kończy się na Rondzie de Gaulle’a, które od 2002 roku zdobi plastikowa palma, będąca instalacją artystyczną Joanny Rajkowskiej „Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich”. Teraz skręć w prawo w Aleje Jerozolimskie i skieruj się w stronę Pałacu Kultury i Nauki.

Centrum i okolice

Pałac Kultury i Nauki, wybudowany w latach 1952-1955 na gruzach powojennej Warszawy, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli miasta. W czasach PRL ten „dar narodu radzieckiego” miał ukazywać siłę i władzę narzuconego systemu. Na szczęście pierwotne intencje architektów odchodzą już w niepamięć i wpisany na listę zabytków pałac jest po prostu częścią miasta, jak każda inna. Pobliski Plac Defilad, goszczący kiedyś partyjne uroczystości, również zmienia swoje przeznaczenie i obecnie powstaje tu Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

Koniecznie obejdź pałac dookoła i obejrzyj socrealistyczne rzeźby bohaterów rodem z poprzedniego ustroju. Znajdź też posąg studenta z księgą, na której okładce znajdują się nazwiska twórców komunizmu. Było tam jeszcze jedno – Stalin, lecz po jego śmierci zostało wymazane…
Pałac Kultury to siedziba wielu instytucji. Znajdują się tu cztery teatry, muzea, kino, basen i Pałac Młodzieży. Koniecznie wjedź na 30. piętro, aby podziwiać panoramę Warszawy i okolic. Jeszcze niedawno Pałac Kultury i Nauki był najwyższym budynkiem miasta, jednak od niedawna tytuł ten przejął pobliski wieżowiec Varso Tower, będący również najwyższym budynkiem w Unii Europejskiej.

Teraz przejdź na drugą stronę Alej Jerozolimskich do budynku pod numerem 51. Znajduje się tutaj Fotoplastikon, czyli urządzenie do oglądania przeźroczy. W tym wyjątkowym miejscu zebrano ponad 10 tysięcy trójwymiarowych fotografii z różnych stron świata, dokumentujących między innymi otwarcie Kanału Sueskiego, wyprawy na Spitzbergen czy życie w Warszawie w różnych okresach historycznych.

Przed II wojną światową Warszawa była drugim miastem na świecie, po Nowym Jorku, z najliczniejszą grupą mieszkańców pochodzenia żydowskiego. Udaj się więc w kilka miejsc, gdzie zachowały się pamiątki po warszawskich Żydach, zamordowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej. Plac Grzybowski, znajdujący się na północ od Pałacu Kultury i Nauki, był kiedyś placem handlowym, a w jego okolicach działało wiele sklepików i kramów należących do Żydów. Ich namiastkę stanowią obecnie sklepiki znajdujące się w pobliżu, na ulicy Grzybowskiej. Dziś dawny plac targowy został przekształcony w skwer, którego centralną część stanowi sztuczny stawik.

Z placu Grzybowskiego skręć w ulicę Próżną – jedną z niewielu ocalałych ulic, wchodzących kiedyś w skład getta. Jej południowa część została wyremontowana i działają tu biura oraz dobre restauracje. Część północna to wciąż stare, ceglane i niezamieszkałe kamienice. W bramie jednej z nich znajdują się żeliwne krasnale, chroniące kiedyś mury przed zniszczeniem przez wjeżdżające w nią wozy konne.

W pobliżu, na ulicy Twardej 6, znajdziesz też Synagogę Nożyków z przełomu XIX i XX wieku, która, choć zdewastowana, przetrwała II wojnę światową. Synagoga i jej okolice to obecnie centrum żydowskiego życia w Warszawie. Jednak najwięcej pamiątek po licznej, przedwojennej społeczności żydowskiej znajduje się na pobliskim Muranowie, o czym dowiesz się w dalszej części przewodnika.

W tej okolicy musisz zobaczyć jeszcze dwa miejsca. Pierwsze z nich znajduje się przy ulicy Zielnej 39. Jest to budynek PAST-y, czyli dawnej centrali telefonicznej, która w czasie Powstania Warszawskiego, po wielodniowej walce została zdobyta 20 sierpnia 1944 roku. Był to jeden z największych sukcesów bojowych powstańców. Drugim miejscem oddającym ducha Warszawy jest Hala Mirowska i jej okolice. To jedno z ostatnich klasycznych targowisk miejskich. Tutaj kupisz praktycznie wszystko, czego potrzeba Ci w domowej spiżarni, a także kwiaty z całorocznych straganów.

Muranów

Muranów swą nazwę zawdzięcza wenecjaninowi, Józefowi Belottiemu – nadwornemu architektowi królów Michała Korybuta-Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego. W 1686 roku artysta wybudował sobie tu pałac i nazwał go imieniem wyspy, na której się urodził – Murano. W XIX wieku na tym terenie osiedliła się liczna społeczność żydowska, przybyła tu z terenów Litwy i Białorusi. Na początku XX wieku dzielnica stała się najgęściej zabudowaną częścią Warszawy. Jej główną ulicą i jednocześnie jedną z najważniejszych handlowych ulic miasta były Nalewki. Koniecznie udaj się w okolice bramy wejściowej do Ogrodu Krasińskich, gdzie ostał się ostatni fragment tej ulicy – obecnie Stare Nalewki.
Najważniejszym źródłem utrzymania mieszkańców Muranowa był handel i drobne usługi.

Po wybuchu II wojny światowej to właśnie na terenie Muranowa i okolic Niemcy utworzyli getto, gdzie w szczytowym okresie jego funkcjonowania stłoczono 400 tysięcy osób. W kwietniu 1943 roku w getcie wybuchło powstanie, które szybko stłumiono, a dzielnica została zrównana z ziemią.
Po wojnie na gruzach dawnej dzielnicy żydowskiej wybudowano nowe domy mieszkalne. Zwróć uwagę, że część nich znajduje się na podwyższeniach, będących gruzowiskami dawnych domów. Spacerując po Muranowie pamiętaj, że historia tego miejsca znajduję się ciągle pod ziemią.

Od 2013 roku centralnym punktem Muranowa jest Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Odwiedź je koniecznie, aby poznać wspólną, tysiącletnią historię narodów żydowskiego i polskiego. Z uwagi na wielkość ekspozycji przeznacz na zwiedzanie przynajmniej pół dnia. Na terenie Muranowa znajdziesz też wiele pomników i tablic pamiątkowych dotyczących wydarzeń z czasów istnienia getta i walk w czasie powstania. Najważniejsze z nich to:
– Bunkier Anielewicza na skrzyżowaniu ulic Miłej i Dubois, gdzie chronił się i zginął wraz z bojownikami przywódca Żydowskiej Organizacji Bojowej – Mordechaj Anielewicz,
– Umschlagpaltz, czyli pomnik w miejscu, gdzie mieszkańcy getta wsiadali do pociągów jadących do obozów zagłady.

Powiśle

Większość północnej części Śródmieścia leży na wzniesieniu, które od doliny Wisły oddziela Skarpa Warszawska. Poniżej znajdują się tereny Powiśla, czyli obszarów nadrzecznych, zalewanych kiedyś wodą przy każdym większym wzbieraniu rzeki, szczególnie na wiosnę. Dlatego też miejsce to zamieszkałe było przez ludność ubogą, a tamtejsze drewniane domy nie należały do okazałych. Ludzie nad Wisłą trudnili się wydobywaniem piasku, rybołówstwem i transportem wodnym. Do dziś część Powiśla i jedna z ulic nazywa się Solec, gdyż to właśnie tu dowożono łodziami sól z kopalni na południu Polski. Na początku XIX wieku, wraz z ujarzmianiem rzeki, tereny Powiśla zaczęły mieć charakter przemysłowy. Tutaj na początku XX wieku powstała główna ówczesna elektrownia miasta – Elektrownia Powiśle.

Obecnie Powiśle to jedna z bardziej rozrywkowych dzielnic Warszawy, gdzie działa wiele lokali gastronomicznych, klubów i ciekawych instytucji. Swój spacer po tej dzielnicy zacznij w jednej z pierwszych otwartych tu miejscówek – Dworcu Powiśle, klubie działającym w dawnych kasach dworca Powiśle. Koniecznie wstąp też do lokali na bulwarach wiślanych, odwiedź zrewitalizowane wnętrza Elektrowni Powiśle, a latem odpocznij w ogrodach na dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Jeśli spacerujesz z dziećmi, to idźcie do Centrum Nauki Kopernik, gdzie miło spędzicie czas ucząc się i bawiąc.

Idąc dalej w kierunku Starówki dojdziesz do Mariensztatu – pierwszego warszawskiego osiedla mieszkaniowego zbudowanego po II wojnie światowej dla przodowników pracy. Na tym niewielkim, klimatycznym osiedlu życie płynie zdecydowanie spokojniej niż na pobliskiej, obleganej przez turystów Starówce. Po długim i wyczerpującym spacerze odpocznij na ławce na Rynku Mariensztackim lub w pobliskiej kawiarni.

Zobacz także: